قبرستان ابو طالب يكى از زيارتگاههاى مسلمانان در مكه به شمار مىآيد.اين مكان را به نام مقبره معلى(يا معلاة)و مقبره بنى هاشم نيز مىشناسند.قبرستان ابو طالب محل دفن بسيارى از افراد خاندان بنى هاشم و برخى از نزديكترين ياران رسول خدا-ص-است.يكى از چهرههاى مهم بنى هاشم،عبد المطلب است.او از افراد بسيار با شخصيت مكه بود و در ميان عربها نفوذ فراوان داشت.عبد المطلب دو سال سرپرستى رسول خدا-ص-را عهدهدار بود. اعمال او همچون سنتى در ميان عربها مورد پيروى قرار مىگرفت.
چهره شاخص ديگر،ابو طالب است.وى در پرده تقيه توانستحمايتى سخت از رسول خدا-ص-به عمل آورد.او در برابر انواع تهديدهاى قريش،حاضر به تسليم رسول خدا-ص-نشد و حمايت آشكار خود را از آن حضرت اعلام مىكرد.اشعار بسيار زيادى از ابو طالب بر جاى مانده كه علاوه بر ايمان عميق او،نشان دهنده چهره ادبى اين بزرگمرد هاشمى است.اين اشعار در ديوان وى،كه در قرن سوم فراهم آمده،موجود و به چاپ رسيده است.
وى در همان آغاز بعثت،فرزندانش على-ع-و جعفر را به خدمت رسول خدا-ص-فرستاد و خود نيز تا سال دهم بعثت كه زنده بود هرگز در دفاع از آن حضرت كوتاهى نكرد.
خديجه-س-چهره ديگر مدفون در قبرستان ابو طالب است.او زنى فداكار و ايثارگر و نخستين زن مؤمن به رسول خدا-ص-بود.وى تمامى اموال خود را وقف پيشبرد اسلام كرد و در برابر فشارى كه قريش بر رسول خدا-ص-وارد مىكردند،بهترين يار صميمى او در خانه محسوب مىشد.رسول خدا-ص-هميشه از او به نيكى ياد مىكرد تا جايى كه حسادت برخى از همسران وى برانگيخته مىشد،اما آن حضرت از تحسين خديجه-س-خوددارى نمىكرد. بر روى قبر خديجه بقعهاى بوده كه سعوديها آن را خراب كردند. (1)
در اين قبرستان بسيارى از عالمان شيعه نيز،كه در مكه درگذشته يا به شهادت رسيدهاند، مدفونند.يكى از آنها سيد زين العابدين كاشانى است كه از بانيان تجديد بناى كعبه در سال 1039 ه.ق.است.در آن سال كعبه به وسيله سيل خراب شد و اين روحانى سيد،با كمك شمارى ديگر،آن را باز سازى كرد.اين قبرستان از زيارتگاههاى مورد علاقه مسلمانان،به ويژه شيعيان است و پيش از اين بر سر برخى از قبور،قبههايى نيز بر پا بوده كه تخريب شده است. محيى لارى در قصيده بلند خود با نام«فتوح الحرمين»،از برخى از چهرههاى زاهد و صوفى ياد كرده كه در قبرستان ابو طالب دفن شدهاند.از آن جمله شيخ على كرمانى،خواجه فضيل عياض و شيخ اسماعيل شيروانى است.او به قبر عبد الله بن زبير هم اشاره كرده است.عبد الله بن زبير همان است كه در سال 73 در كنار قبرستان ابو طالب توسط حجاج به دار آويخته شد. همو به قبر عبد الله بن عمر اشاره كرده است.
به نقل فاكهى،مورخ شهير مكه،او در باغ خرمانيه-جايى كه اكنون شهردارى مكه قرار دارد-دفن شده و اكنون جاى قبرش بر كسى دانسته نيست. (2) منصور عباسى هم كه در مكه درگذشت در همين قبرستان مدفونگرديد.
گاهى به غلط قبرستان ابى طالب به عنوان شعب ابى طالب!شناخته مىشود.همان گونه كه گفته شد،محل شعب ابى طالب جايى است كه اكنون با نام«شعب على»معروف است و تا فضاى باز خارج مسعى تا انتهاى سوق الليل-خانههاى روبروى مسعى در بلنداى كوه-امتداد مىيابد.
